توضیح اینکه قطر مردمک چشم انسان در هنگام شب تقریبا 6 میلیمتر است. از این رو تلسکوپی که قطر آینه آن 24 میلی متر (4 برابر قطر چشم) است،16 بار بیشتر از چشم انسان نور را جمع آوری می‌کند. بنابراین هرچه قطر آینه اصلی تلسکوپها بیشتر باشد می توان دقیق تر اعماق آسمان را مطالعه کرد.
در حال حاضر 10 رصدخانه فعال در کشور وجود دارد که مجهز به تلسکوپهایی با قطر آینه هایی از 6 تا 50 سانتیمتر هستند که به شرح زیر است:
جزئیات 10 رصدخانه فعال کشور
| ردیف | نام رصدخانه | مراکز وابسته | نوع تلسکوپ | قطر آینه/لنز به سانتیمر |
| 1 | زنجان | دانشگاه زنجان | بازتابی | 40.6 |
| 2 | رصدخانه کوثر | - | بازتابی | 35.5 |
| 3 | زعفرانیه | شهرداری | شکستی(انکساری) | 25.4 |
| 4 | عبدالرحمن صوفی رازی | دانشکده علوم حدیت | شکستی(انکساری) | 18 |
| 5 | خواجه نصیر الدین طوسی | دانشگاه تبریز | بازتابی خورشیدی شکستی | 70 |
| 6 | ابوریحان بیرونی | دانشگاه شیراز | بازتابی | 50.8 |
| 7 | رصدخانه بخش فیزیک | دانشگاه فردوسی مشهد | شکستی (انکساری) | 50.8 |
| 8 | رصدخانه آلاشت | - | بازتابی | 35.5 |
| 9 | کاشان | دانشگاه کاشان | بازتابی | 30.4 |
| 10 | رصدخانه کرمانشاه | دانشسرای دانش آموزی | بازتابی | 27.9 20.3 19.5 |
رصدخانه دانشگاه زنجان
پروژه ساخت رصدخانه اپتیکی دانشگاه زنجان در سال 1381 همزمان با برگزاری کنفرانس سالانه فیزیک ایران در گروه فیزیک این دانشگاه مطرح و توسط اعضای گروه پیگیری شد. در این راستا با حمایت مالی وزارت علوم و سازمان برنامه و بودجه سابق اقدام به تاسیس این رصدخانه شد. طرح ساختمان رصدخانه برگرفته از رصدخانه دانشگاه شیراز است و در زیربنای 260 مترمربع در دو طبقه ساخته شد.
این رصدخانه دارای قطر آینه تلسکوپ 16 اینچ (40.6 سانتیمتر) از نوع انعکاسی (بازتابی)، امکانات فتومتری، دستگاه CCD (آشکار سازی رایانه ای) و انواع فیلتر است. از دیگر تجهیزات این رصدخانه می توان به امکانات CCD و فتومتری برای ثبت و انتقال تصاویر از تلسکوپ اشاره کرد.
این رصدخانه قصد دارد در آینده تلسکوپ خورشیدی با قطر آینه 8 اینچ (20.3 سانتیمتر) را نصب کند.
رصدخانه کوثر1 اصفهان
این رصدخانه یکی از مدرن ترین رصدخانه های آماتوری - حرفه ای در کشور است که با ایجاد 3 رصدخانه کوثر 1، نیایش و رصدخانه رایویی، مرکز تحقیقاتی را برای مطالعات نجومی ایجاد کرده است.
رصدخانه کوثر 1 مجهز به تلسکوپ بازتابی با قطر آینه 14 اینچ (35.5 سانتیمتر) است که برای مطالعه فعالیت های خورشیدی و منظورمه شمسی به کار می رود.
رصدخانه نیایش در زمینه پخش زنده و آنلاین پدیده های نجومی به فعالیت می پردازد. این رصدخانه با نصب تلسکوپ 8 اینچی (20.3 سانتیمتر)، انواع دوربین ها و فیلترهای نجومی اقدام به رصدهای آنلاین خورشید، منظومه شمسی و اعماق آسمان می کند.
رصدخانه رادیویی که در حال ساخت و تجهیز است، از دیگر رصدخانه های این مجموعه تحقیقات نجومی به شمار می رود. این رصدخانه برای مطالعات رادیویی مجهز به تلسکوپ 3 متری در رنج فرکانس 3 و 5 کیلو هرتز مجهز می شود.
ساختمان و گنبد رصدخانه کوثر توسط مهندسان ایرانی طراحی شده است.
رصدخانه زعفرانیه (تهران)
رصدخانه زعفرانیه نخستین مرکز آموزشی نجوم در ایران است که در رده سنی کودک و نوجوان فعالیت می‌کند. قطر آینه این تلسکوپها 10 اینچ (25.4 سنتیمتر)، 6 اینچ (15.2 سانتیمتر) زایس، 4 اینچ (10.1 سانتیمتر) نیوتنی، 8 و 6 سانتیمتری از نوع شکستی (انکساری) است.
رصدخانه عبدالرحمن صوفی رازی (شهر ری)
این رصد خانه در دانشکده علوم و حدیث آستان مقدس حضرت عبدالعظیم برپا شده است که از مجموعه این امکانات می توان به خانه علم ، کتابخانه تخصصی نجوم، آسمان نما، بخش مطالعات نجوم رادیویی و فروشگاه نجومی اشاره کرد.
رصدخانه عبدالرحمن صوفی رازی، دارای یک گنبد دوار به قطر 4 متر و دریچه بازشو به عرض یک متر است که یک دستگاه تلسکوپ انکساری (شکستی) با فاصله کانونی هزار میلیمتر (100 سانتیمتر) و قطر لنز 180 میلیمتر (18 سانتیمتر) در آن قرار گرفته است.
همچنین تلسکوپ مجهز به دستگاه CCD (آشکار سازی رایانه ای) است که با اتصال به تلسکوپ و دستگاه رایانه، می تـوان تصـاویر الکترونیکی از اجرام آسمانی را ثبت و با بهره گیری از نرم افزارهای موجود به تحلیل و مطالعه بر روی آنها پرداخت.
رصدخانه خواجه نصیر الدین طوسی (تبریز)
این رصدخانه دارای سه تلسکوپ خورشیدی با قطر آینه 70 سانتیمتری، تلسکوپ بازتابی متوسط با قطر آینه 40 سانتیمتری و تلسکوپ شکستی با قطر دهانه 15 سانتیمتر است.
این رصدخانه متلعق به دانشگاه تبریز و علاوه بر تلسکوپ های فوق، مجهز به دستگاه نورسنج نیز است که امکانات تحقیق را برای رصدگران فراهم می کند.
رصدخانه ابوریحان بیرونی (شیراز)
رصدخانه ابوریحان بیرونی (شیراز)
رصدخانه ابوریحان در تپه‌ای واقع در کوی ارم دانشگاه شیراز به ارتفاع هزار و 734 متر از سطح دریا واقع شده است. بیشتر فعالیتهای عملی رصدخانه کار بر روی سیستمهای دوتایی یا ستارگان متغییر مزدوج است.
این رصدخانه دارای ساختمان شش ضلعی گنبد ویژه ای به قطر 3/4 متر بر فراز تلسکوپ است. تجهیزات این مرکز شامل تلسکوپهای بازتابی با قطر آینه 20 اینچ (50.8 سانتیمتر)، 14 اینچ (35.5 سانتیمتر)، 12 اینچ (30.4 سانتیمتر) مجهز به دوربین CCD، دو دستگاه تلسکوپ بازتابی 5 اینچ (12.7 سانتیمتر)، تلسکوپ 5/4 اینچ (11.43 سانتیمتر) بازتابی نیوتونی و یک دستگاه تلسکوپ 60 میلیمتر (6 سانتیمتر) شکستی است.
رصدخانه بخش فیزیک دانشگاه فردوسی مشهد
اولین تلسکوپ این رصدخانه از نوع شکستی و با قطر آینه حدود 15 سانتیمتر و فاصله کانونی حدود 1800 میلیمتر (180 سانتیمتر) است. تلسکوپ شکستی دیگری با قطر حدود 10 سانتیمتر به عنوان تلسکوپ قابل حمل برای برنامه های رصدی خارج از دانشکده نیز مورد استفاده قرار می گرفت.
رصد خانه آلاشت مازندران
در این رصدخانه تلسکوپی با قطر آینه 14 اینچ (35.5 سانتیمتر) بازتابی زیر گنبدی به قطر 4 متر نصب شده است. علاوه بر این مجهز به سیستم رهیاب کامپیوتری است.
رصد خانه دانشگاه کاشان
در حال حاضر 11 ابزار اپتیکی و 3 دستگاه تصویر برداری مهمترین ابزار های نجومی رصدخانه دانشگاه کاشان را تشکیل می دهد. گنبد تمام اتوماتیک رصدخانه با قطر 2/4 متر و به صورت دو جداره ساخته شد تا تلسکوپ اصلی این رصدخانه را در خود جای دهد.
تلسکوپ انعکاسی با قطر آینه 16 اینچ (14.6 سانتیمتر) مستقر در گنبد از دیگر تجهیزات این مرکز تحقیقات نجومی است. علاوه بر این 5 دستگاه تلسکوپ در انواع اندازه های گوناگون با قطر آینه های 8/4 اینچ (12.19 سانتیمتر) تا 12 اینچ (30.4 سانتیمتر) ابزارهای اپتیکی دیگر این مجموعه را شامل می شود.
تلسکوپ انعکاسی 16 اینچ با ساختار اپتیکی اشمیت ـ کاسگرین با فاصله کانونی 4064 میلیمتر و توان تفکیک 28/0 ثانیه قوسی و توان بزرگنمایی 560 برابر دارای یابنده اتوماتیک حدود 145000 جرم آسمانی در گنبد رصدخانه نصب گردیده است. همچنین یک دستگاه CCD و یک دستگاه VideoCCD جهت ثبت و انتقال تصاویر از تلسکوپ به کامپیوتر تهیه شده است.
اولین رصدخانه دانش آموزی در کرمانشاه
نخستین رصدخانه استان کرمانشاه سال گذشته در محل پژوهشسرای دانش آموزی اداره آموزش و پرورش ناحیه یک کرمانشاه راه اندازی شد. این رصدخانه دارای اطاقک و گنبدی به قطر 4 متر و ارتفاع 3.80 و از جنس فایبرگلاس است. دریچه این رصدخانه تمام اتوماتیک بوده و گنبد آن قابلیت گردش ممتد در 360 درجه را داراست. ابزار این رصدخانه شامل یک تلسکوپ بازتابی با قطر آینه 11 اینچ (27.9 سانتیمتر) به عنوان تلسکوپ اصلی و یک تلسکوپ 8 اینچی (20.3 سانتیمتر) و تلسکوپ 7.5 اینچی (19.05 سانتیمتر) می شود.
تمام مراحل ساخت، طراحی، تولید و راه اندازی آن توسط خود دانش آموزان و کارشناسان پژوهش سرا و صنعتگران بومی کرمانشاه انجام پذیرفته است و هیچیک از قسمتهای این سازه خریداری نشده است
تمام مراحل ساخت، طراحی، تولید و راه اندازی آن توسط خود دانش آموزان و کارشناسان پژوهش سرا و صنعتگران بومی کرمانشاه انجام پذیرفته است و هیچیک از قسمتهای این سازه خریداری نشده است
جدول جزئیات 10 رصدخانه فعال کشور به همراه قطر آینه و لنز تلسکوپها